Kto tak pięknie gra (elementy dzieła muzycznego- rytmika)

Wczoraj opowiedziałam o tym co się dzieje w muzyce w kierunku pionowym, czyli wysoko-nisko, czyli o melodii, a dzisiaj opowiem o tym co się dzieje w poziomie, czyli krótko-długo. Drugim elementem dzieła muzycznego zatem będzie rytmika, czyli rytm.

Według definicji: „rytmika to element dzieła muzycznego porządkujący materiał dźwiękowy w czasie, ustalając czas trwania dźwięków i wzajemne relacje między nimi”. Z rytmiką wiąże się metrum – wyznacza ono miary czasu, porządkuje przebiegu rytmiczne za pomocą regularnie powtarzających się akcentów. Wynikiem tego jest podział utworu na takty.
Czyli zrozumienie tego czynnika jest także dość proste- melodyka mówiła nam o wysokości dźwięków, a rytm mówi o ich czasie trwania. Nawet w muzyce współczesnej, gdzie rytmika bywa traktowana bardzo swobodnie, zostaje określony czas trwania danego przebiegu melodycznego. Element rytmiczny ma decydujący wpływ na charakter danego utworu, bo dopiero nadanie rytmu melodii mówi czy mamy do czynienia z utworem „szybkim”, „wolnym”, „wesołym” czy „smutnym”.

W tym składniku dzieła również mamy pewne podziały. Jakie więc mamy rodzaje rytmiki?

1. Rytmika swobodna- nie ma określonego metrum i wartości rytmicznych, używana w średniowieczu, kiedy była zależna od tekstu utworu- np. Chorał Gregoriański

2. Rytmika ustalona- związana z określonym metrum, wartościami rytmicznymi i podziałem na takty (tutaj przykładem jest w zasadzie całą reszta muzyki jaką znamy). Podczas słuchania utworu wyraźnie można usłyszeć pulsację, można wyczuć metrum i da się klaskać do rytmu ;)
Rytmikę ustaloną możemy podzielić na:
-Rytmikę zmienną- wartości rytmiczne się zmieniają nieregularnie (mamy tutaj określone metrum, ale nie ma żadnych schematów rytmicznych, które są charakterystyczne i powtarzają się, np.

-Rytmikę okresową/schematyczną- występują schematy rytmiczne (czasem połączone nawet z powtarzającym się schematem melodycznym), które są często powtarzane np.

Rytmika okresowa jest bardzo „przewidywalna”, wprowadza duże uporządkowanie i miarowość do utworu i dzięki swojej powtarzalności nadaje charakter utworowi. I właśnie ze względu na ten charakter dzielimy ją na:
• motoryczną (jednolite, drobne wartości, wrażenie ruchu)

• miarowa (bardzo często wykorzystywana w piosenkach dziecięcych, z prostym rytmem i mocno zaakcentowanym metrum)

• taneczną (każdy taniec ma swoje charakterystyczne grupy rytmiczne, bez trudu odróżnimy krakowiaka od salsy ;) ale także kompozytorzy często wykorzystywali elementy taneczne w swoich utworach, choćby wcześniej zacytowany muzycznie „Menuet” Bocceriniego, czy doskonale wszystkim znany „Polonez” Ogińskiego)

• marszowa (zbliżona do tanecznej, również z mocno podkreślonym rytmem, jednak jest on zdecydowanie marszowy, nawet jeśli utwór nie jest marszem)

ale także znany doskonale wszystkim „Marsz weselny” Felixa Mendelssohna

Marsze bywają różne, może być wspomniany weselny, może być żołnierki, ale może być i marsz żałobny- każdy z nich ma inny, niepowtarzalny charakter.

W podziale tym zabrakło mi jeszcze jednej rytmizacji, która z jednej strony jest rytmizacją regularną, bo zawiera metrum, ale z drugiej strony to metrum nie jest proste (czyli dwudzielne np. 2/4 czy 4/4 ani trójdzielne, 3/4, 3/8, 6/8 czy 12/8), ale jest nieregularne czyli np. 5/4 czy 7/4.
Przykład: Take Five (na 5/4) 

Omawiając rytmikę nie sposób nie wspomnieć o polirytmii i polimetrii oraz ostinato:

Polirytmia polega na występowaniu różnych wartości rytmicznych w różnych partiach (głosach) wokalnych i instrumentalnych w jednym czasie np. triola ósemkowa i ósemki w jednym czasie. W filmie, który pokażę jako przykład polirytmii perkusista pokazuje jak łączyć i mieszać poszczególne rytmy- regularny (ósemki) i nieregularny (triole)

Polimetria polega na występowaniu w jednym utworze wiele rodzajów metrów. Znakomitym przykładem jest np. muzyka bałkańska, gdzie metrum w utworze jest zmienne:

Wyszczególnijmy sobie 2 rodzaje polimetrii:
• Sukcesywna- metrum zmienia się w kolejnych taktach utworu (przykładem powyżej zamieszczona muzyka bałkańska)
• Symultaniczna - w pionach (tj. w jednym czasie) występują różne metrum . Bardzo polecam odsłuchanie i obejrzenie tego przykładu, bo w świetny sposób pokazuje które instrumenty grają w jakich metrum i tepmie:

Ostinato – polega na tym, że w utworze występuje schemat rytmiczny lub rytmiczno-melodyczny, który się powtarza. Klasycznym przykładem jest Bolero Ravela