Kto tak pięknie gra (orkiestra symfoniczna i dyrygent)

Dziś zajmiemy się instrumentami nieco inaczej. Otóż ogromna większość tych, o których pisałam w całym dotychczasowym cyklu ma swoje miejsce w zespole, który nazywamy Wielką Orkiestrą Symfoniczną. W jej skład wchodzą wszystkie grupy instrumentów (strunowe, dęte i perkusyjne). W niektórych przypadkach pisałam ile poszczególnych instrumentów ma swoje miejsce w orkiestrze.

Ale powstaje pytanie- czy każda orkiestra ma taki sam skład i czy ten skład jest stały? Otóż nie! Są utwory, które napisane są na mały skład, a są takie, które są na wielki. Posłużę się Wikipedią, w której bardzo ładnie autor to zobrazował:

• „orkiestra mannheimska (1756): ok. 40 muzyków (10 I skrzypiec – 10 II skrzypiec – 4 altówki – 4 wiolonczele – 2 kontrabasy, flety – 2 oboje – 2 fagoty – 4 rogi, w razie potrzeby trąbki i kotły)
• Ludwig van Beethoven V Symfonia: ponad 40 muzyków (20-25 osobowy kwintet smyczkowy, czyli I i II skrzypce, altówki i kontrabasy, flet piccolo – 2 flety – 2 oboje – 2 klarnety – 2 fagoty – kontrafagot, 2 rogi – 2 trąbki – 3 puzony, 2 kotły)
• Ludwig van Beethoven IX Symfonia: 52 muzyków (30-osobowy kwintet smyczkowy, flet piccolo – 2 flety – 2 oboje – 2 klarnety – 2 fagoty – kontrafagot, 4 rogi – 2 trąbki – 3 puzony, 2 kotły – talerze – trójkąt - bęben wielki)
• Hector Berlioz Symfonia fantastyczna: 90 muzyków (15 I skrzypiec – 15 II skrzypiec – 10 altówek – 11 wiolonczel – 9 kontrabasów, 2 flety – 2 oboje – 2 klarnety – 2 fagoty, 2 trąbki – 2 kornety – 4 rogi – 3 puzony – 2 tuby, dzwony – 4 kotły – talerze – wielki bęben, 2 harfy)
• Gustav Mahler VIII Symfonia zwana Symfonią Tysiąca: 160 muzyków w orkiestrze oraz soliści i chór (24 I skrzypce – 20 II skrzypiec – 16 altówek – 14 wiolonczel – 10 kontrabasów, 2 flety piccolo – 4 flety – 4 oboje – rożek angielski – 2 klarnety piccolo – 3 klarnety – klarnet basowy – 4 fagoty – kontrafagot, 8 trąbek – 8 rogów – 7 puzonów – tuba, harmonium – organy – fortepian, triangiel – dzwony – dzwonki – celesta – talerze – gong – 2 kotły – wielki bęben, 6 harf – mandoliny)”

Jak więc widać, w niektórych przypadkach skład orkiestry może być powiększony nawet czterokrotnie!

Ustawienie instrumentów w orkiestrze również nie jest przypadkowe. Nie jest tak, że muzycy siadają gdziekolwiek, tylko mają dość ściśle określone miejsca. Najczęściej używany współcześnie jest tzw. układ amerykański i jeśli się dobrze przyjrzymy, to zobaczymy, że instrumenty najgłośniejsze są najbardziej w tyle orkiestry. Jest tak z prostej przyczyny- one i tak się obronią i będą słyszalne. Instrumentów smyczkowych jest najwięcej i są najbardziej z przodu, bo zwyczajnie są najcichsze i jeśliby postawić przed nimi np. dęte blaszane, to by je zupełnie zagłuszyły. Poniżej zamieszczam schemat ustawienia orkiestry (źródło: docplayer.pl)

Lubię myśleć i mówić o orkiestrze jako o jednym organizmie. Jest w niej dużo instrumentów, przy każdym z nich stoi muzyk, jako indywidualny twórca, ale praca, którą wykonują jest wspólna i wspólne jest dzieło, które z tej pracy powstaje. Ale, aby tak było musi być ktoś, kto nad tym wszystkim czuwa i tą osobą jest dyrygent. O roli dyrygenta, jego narzędziach pracy i obowiązkach opowiada jeden z nich-Jerzy Maksymiuk. Zapraszam do posłuchania 

Drugą osobą po dyrygencie jest koncertmistrz (najważniejszy muzyk w orkiestrze), zazwyczaj pierwszy instrumentalista w danej sekcji instrumentów smyczkowych (a więc w sekcjach: pierwszych skrzypiec, drugich skrzypiec, altówek, wiolonczeli, kontrabasów), czasami także w sekcjach instrumentów dętych drewnianych i blaszanych (osobno). Najczęściej pod pojęciem koncertmistrza rozumie się pierwszego skrzypka pierwszych skrzypiec.
Do obowiązków koncertmistrza należy między innymi:
-dbanie o dobre wykonanie w ramach swojej sekcji;
-ustalanie (często wspólnie z dyrygentem) smyczkowania dla skrzypiec, a czasem wszystkich instrumentów smyczkowych;
-inicjowanie strojenia instrumentów na próbach i przed koncertem;
-wykonywanie partii solowych (poza przypadkami, gdy partie te gra gość);
-obserwowanie dyrygenta „za pozostałych” i kierowanie pozostałą częścią sekcji.
Gdy przed rozpoczęciem koncertu dyrygent wita się z koncertmistrzem pierwszych skrzypiec (także czasami z koncertmistrzem wiolonczel), symbolicznie wita się z całą orkiestrą.

Zapraszam teraz do obejrzenia filmu odsłaniającego nieco kulisy filharmonii, tego czego nie widać na zapleczu, a co jest chlebem powszednim muzyków:

Film nakręcony jest z udziałem muzyków z naszej Łódzkiej Filharmonii, więc tym bardziej zapraszam do obejrzenia kilku kadrów niejako z „naszego podwórka”

I na sam koniec mam małą niespodziankę, nie tylko dla młodych  Muzykoteka Szkolna zaprasza do pobrania na telefon aplikacji Orkiestrownik. Są tam filmy o instrumentach, które już znacie, a także takie, których nie zobaczycie nigdzie indziej- np. jaką partie do zagrania mają poszczególne instrumenty  Są ustawione kamerki przy pulpitach poszczególnych muzyków i można obserwować kiedy, jak często i jakie partie mają do zagrania  Osobiście bardzo zachęcam, bo można poczuć się przez chwilę takim muzykiem  -> Orkiestrownik

W swoich opowiadaniach o instrumentach posługiwałam się wiedzą i doświadczeniem własnym (kończyłam Akademię Muzyczną na Wydziale Instrumentalnym w sekcji Instrumentów Dętych Drewnianych, w klasie oboju, w czasie edukacji wiele lat byłam członkiem najpierw szkolnej, potem akademickiej orkiestry symfonicznej), ale także Wikipedią, wiedzą muzyczną z portalu https://www.kursnamuzyke.pl/ ale nade wszystko Muzykoteką Szkolną (http://www.muzykotekaszkolna.pl/). Filmy, które obficie obrazowały instrumenty można znaleźć na YT, na kanale Instytutu Tańca i Muzyki https://www.youtube.com/user/IMITpolska/videos na który bardzo serdecznie zapraszam, jeśli ktoś ma ochotę zgłębić swoją wiedzę.

To jeszcze nie koniec naszego „muzykowania w teorii”, na kolejny odcinek zapraszam już jutro